Sayın Şehircilik Bakanı Dr. Ludwig,

Avusturya Yahudi Cemaati Başkanı Sayın Oskar Deutsch,

Türk Musevi Cemaati eski Başkanı Sayın Silvyo Ovadya,

Değerli basın mensupları ve katılımcılar,

Araştırmacı-yazar Naim Güleryüz’ün bildirdiğine göre, 16 Kasım 1885 günü, bugün bulunduğumuz adreste, Zirkusgasse 22 Numara’da toplanan davetlilere Viyana Sefarad Yahudileri Başkanı Marcos Russo şöyle sesleniyordu:

“Majesteleri Franz-Josef Avusturya İmparatoru ve Majesteleri Sultan II. Abdülhamid Osmanlı İmparatoru iken, Sadullah Paşa Osmanlı İmparatorluğu Viyana Büyükelçisi, Marcos Russo da Türk Yahudi Cemaati Başkanı bulunurken, Sefarad Yahudilerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere bu binanın inşaatına başlanmıştır”

Kapısında iki ülke bayraklarının yanyana dalgalandığı Sinagog’un 17 Eylül 1887 tarihinde düzenlenen resmi açılışında ise Yahudi İspanyolcasında okunan duaları I. Franz-Josef ve II. Abdülhamit adına okunan “Anoten” duası izlemiş ve milli marşlar çalınmıştı.

Türk Yahudi Cemaati mensuplarının ibadetlerini ifa ettikleri Sinagogda Sultan II. Abdülhamid’in doğum günü de her yıl özel bir törenle kutlanırdı. “Sultanfeiern” olarak bilinen bu törene, Avusturya Hükümetini temsilen Dışişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığından üst düzey yetkililerle Türk Büyükelçisi ve Büyükelçilik erkânı katılırdı. Törende özel merasim üniformaları giyilirdi.

Değerli katılımcılar,

Sefarad Yahudileri, 1718 tarihli Pasarofça Antlaşması’nın Osmanlı tebaasına ikamet ve ticaret serbestisi veren hükmü çerçevesinde bu ülkede- çoğu kez Avusturya Yahudilerinden daha iyi koşullarda- huzur içinde yaşamışlardır. 1742 yılında bazı iç gelişmeler sonucunda Yahudiler Avusturya topraklarından çıkarılacakken Sultan I. Mahmut’un mesajını alan İmparatoriçe Maria Theresia kararını gözden geçirmiş ve Yahudilerin ülkesinde kalmasına izin vermiştir.

Her zaman Osmanlı kimliklerini koruyan ve Sultanın himayesinde kalan Sefarad Yahudileri 17 Haziran 1778 yılında yayınlanan 14 maddelik kararnamede “Türkisch- Israelitische Gemeinde” olarak resmen kabul ve tescil edilmiştir.

18. ve 19. Yüzyıllar boyunca Yahudiler, iki İmparatorluk arasındaki en önemli bağlardan birini teşkil etmiştir: Dünyada ilk Yahudi spor kulübünün -“Israelitische Turnverein Constantinopel”in- Avusturya kökenli Yahudiler tarafından 1895 yılında İstanbul’da kurulduğunu biliyor muydunuz?

Ya da bu kulübün kurucularının, yani Avusturya kökenli Aşkenazların-
1866 yılında İstanbul’da Büyük Hendek Caddesi üzerinde ahşap bir sinagog inşa ettiklerini? Bu ahşap sinagog "österreichsicher Tempel" diye anılırdı. Bilahare 1900 yılında II. Abdülhamid’in fermanıyla, Yahudi Cemaatinin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ahşap mabedin yerine yeni bir sinagog inşası kararlaştırılmış; çıkarılan tahviller ve Avusturya’da yaşayan dindaşların maddi katkısıyla yapılan Yüksekkaldırım Aşkenaz Sinagogu 17 Eylül 1900 tarihinde törenle açılmıştı. Ön cephesi bayraklarla donatılmış Sinagogun girişindeki plakette “Muzaffer Hükümdarımız Majesteleri İmparator ve Kral I. Franz Joseph’in elli yıllık hükümdarlığının yıldönümü anısına, 1900 yılında inşa ettirilmiştir” ibaresi okunmaktadır. Bugün hala hizmet vermekte olan Yüksekkaldırım Aşkenaz Sinagogu’nun kuruluşunun 100. yıldönümü 2000 yılında Türkiye’de anlamlı törenlerle kutlanmıştır.

Zirkusgasse 22 Numara’da bulunan “Türk Mabedi”nin 100. Yılının kutlanamaması Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi olarak beni şüphesiz çok üzmüştür. 1925’lerde başlayan ırkçı akımlar sonucunda Sefaradlar yavaş yavaş Viyana’yı terk etmeye başlamıştır. Sinagogda hatırlanan son görkemli tören düşünür Maimonides’in (Musa bin Meymun) 1935 yılında gerçekleştirilen 800. doğum günü kutlamasıdır. Bundan 3 yıl sonra, 9-10 Kasım 1938 katliam gecesi Viyana Sefarad Sinagogu Naziler tarafından yakılıp yıkılmıştır.

Nasyonal sosyalizm döneminde Avusturya’daki Türk Yahudi topluluğu da diğer Yahudilerle birlikte acımasız ırkçıların tehdidi altında kalmıştır. Türkiye, ırkçı ve antisemitik saldırılara karşı bu vatandaşlarına kanat germiş, Viyana Konsolosluğumuzdaki memurların yanısıra tüm Avrupa’daki Büyükelçiliklerimiz ve Başkonsolosluklarımız Türk Yahudilerini korumak ve kurtarmak için kendi hayatları pahasına büyük bir mücadele vermişler ve büyük ölçüde başarılı olmuşlardır.

Türkiye, Yahudi vatandaşlarını korumak için diplomasi yoluyla bir hukuk savaşı verirken aynı zamanda Avrupalı ırkçılara karşı çetin ve çetin olduğu kadar da onurlu bir mücadele yürütmüştür. Şüphesiz ülkemizin bu mazlumların yanında yeralma politikası, ırkçılık, yabancı düşmanlığı, antisemitizm ve İslam düşmanlığının maalesef tekrar yükselmekte olduğu günümüzde de devam etmektedir.

Değerli katılımcılar,

Bugün önünde toplandığımız bu plaketle “Türk Mabedi”nin hatırasının yaşatılması bizler için büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede, başta Sayın Bakan Ludwig’in şahsında Viyana Belediyesi’ne ve konuya ilgi gösteren Şehircilik Bakanlığı personeline teşekkür ediyor; hepinizi saygıyla selamlıyorum.